مهاجرت معکوس از شهر به روستا، نه ممکن است و نه مطلوب.

ممکن نیست، چون حرکت جغرافیایی از روستا به شهر، خود ناشی از یک فرآیند قاعده‌مند یا ضرورت تاریخی است. مطلوب نیست، چون این مهاجرت معکوس به معنای تبدیل روستاها به شهر و در نتیجه از بین رفتن محیط زیست است.

گروهی در ایران هنوز است در کارگاه خیال، نقش بر آب می‌زنند که روستاییان را باید به محل تولدشان بازگردانند، تا هم روستاها آباد گردد و هم شهرهای مقصد مهاجرت آنها از ازدحام، آلودگی، فقر، اسکان غیررسمی (حاشیه نشینی) رها شود.

یعنی حرف هایی که در دهه 1960 میلادی در همه کشورهای توسعه یابنده (از آن جمله ایران) رایج بود. در آن زمان برخی به زور و برخی با تشویق و برخی با هر دو حربه، به دنبال تحقق این سودا رفتند و هم شکست خوردند.

در نتیجه اکنون همه از اتلاف منابع اندک خود در راهی غیرممکن و نامطلوب پرهیز می کنند و آن را برای مدیریت سنجیده اقتصادی بکار می‌گیرند.

غیرممکن بودن مهاجرت معکوس از آنجاست که شکل‌گیری جغرافیایی یا فضای موجود بشری، یعنی تقسیم فضای کشورها به کلان شهرها، شهرهای بزرگ، میانی، کوچک و بالاخره روستاها، درپی انقلاب صنعتی رخ داده است.

به عبارت دیگر توسعه بدون کلان شهرها و مهاجرت از روستا به شهر ممکن نیست و با این فرآیند ضروری تاریخی نمی توان مقابله کرد.

همان طور که مهاجرت از روستا به شهر، هیچگاه باعث کاهش تولید کشاورزی در روستا نشده است. به طور مثال هم اکنون در ایالات متحده آمریکا با 3 میلیون نفر شاغل در بخش کشاورزی (300 هزار نفر کمتر از ایران) بیش از 20 برابر کشور ما غلات، گوشت و غیره تولید می‌شود در ایران شاغلان بخش کشاورزی حدود یک قرن است که ثابت مانده و انتظار می‌رود که اگر انقلاب سبز کشاورزی در کشور ما تکمیل شود، شاغلان این بخش در کشور ما نیز کاهش یابد، مگر آن که درپی ازدیاد تولید نباشیم. به عبارت دیگر جای روستا برای ساکنان کنونی اش نیز تنگ است، چه رسد که بخواهیم بر آنها بیفزاییم.

در اینجا ممکن است گروه مذکور بگویند در روستا، مشاغل غیرکشاورزی ایجاد می کنیم. و بدین ترتیب به مهاجرت معکوس اصرار ورزند. این استدلال نامطلوب  تراز اولی است. زیرا این به منزله نابودی زمین های کشاورزی، جنگل ها و مراتع، یا باقی  آن چیزی است که از طبیعت ایران باقی مانده است .

مطالعات زیست محیطی ثابت می‌کند که تمرکز جمعیت در مکان‌های محدود، بسیار کمتر به محیط زیست آسیب می‌رساند، تا پراکنش آنها در مکان های متعدد.

هم از این رو به جای اصرار به تکرار شکست‌های تاریخی، باید با استفاده از ظرفیت کلان شهرها برای توسعه پایدار براساس برنامه‌های آمایشی بر فقر و بیکاری و... فائق  آمد، تا هم روستاها آباد شوند و هم شهرها.

نویسنده: کمال اطهاری

منبع: وبلاگ مدیریت شهری